Bir kültürü tanımanın ve benimsemenin yalnızca o kültürün dilini öğrenmekle ve şehirlerini gezmekle gerçekleşmesi olanaksızdır. İnsanın kendinden farklı olanı tanıyabilmesi için farklı perspektiflerden bakabilmesi gerekir. Edebi yapıtlar bu bağlamda büyük ölçüde önemli bir rol oynamaktalardır. Çünkü biz sadece bir edebi eseri değil, o eserin ait olduğu toplumun dili kültürü, tarihi ve toplumsal, ahlaki değerlerini hakkında da bilgi ediniriz. Örneğin 19. Yüzyılda Fransız eserlerinin Osmanlıcaya çevrilmesi ile iki kültürün etkileşimi sağlanmış ve Osmanlı topraklarında Fransız kültürünün tanınmasına yol açılmıştır. Zira okuyucular özellikle roman gibi edebi türlerde „dünyaya karakterlerin gözünden bakar, onlarla empati kurar ve yansıttıkları kültürün bir parçası olurlar’’.

Başka bir örnek vermek gerekirse, Türkiye’den Almanya’ya göç eden yazarlar 1960’li yıllarında Türk edebiyat aracılığıyla Almanlarla bir iletişime girerek yaşadıklarını anlatmak ve böylece de anlaşılmak istemişlerdir. Almanların, Türk kültürünü tanımaları, Türklerin yaşadıkları sorunları kavramaları ve önyargılarından kurtulmaları hedeflenmiştir bir bakıma. Günümüzde de edebiyat hala, kültürlerarası bir diyaloğun gerçekleştirilebilmesini sağlayan önemli bir köprüdür…

**

Neden farklı kültürlere karşı önyargılıyız?

Önyargılar, küçük yaşlarda aile içinde öğrenilmekle başlar ve zamanla kişinin kendi tecrübeleriyle kalıplaşır. Yetişkinlik çağına gelindiğinde ise önyargılı insanlarla olan ilişkiler, anne, baba, öğretmen ya da arkadaşlar, baskı altında otoriter bir çevre içinde yaşanan hayat, benzeyen ve benzemeyen arasında kalan “farklı olma” unsuru, çoğu zaman medya ve sosyal ortamlar önyargının gelişmesinde önemli bir rol alır. Önyargıların pekişmesini sağlayan da insanların önyargılarına uygun gelen bilgileri ayırarak algılaması, ters gelen bilgileri ise algılamaması ya da görmek istedikleri gibi algılamasıdır.

Bir kültürü en iyi şekilde nasıl tanıyıp benimseyebiliriz?

Kültür, toplumların kendilerine özgü olan ve gelecek nesillere aktardıkları maddi veya manevi her şeydir. İnsan açısından ise kültür, tarih içerisinde yaratılan bir anlam ve önem sistemidir. Bu bağlamda bir kültürü en iyi tanıma yolu, o kültürün dilini öğrenmek ve o kültürde en azından bir süre o kültürde yaşamakla olur. Bunu yapamıyorsak en iyi yol o ülkenin edebiyatından yapıtlar okumak, sinemasından filmler izlemek en kolay yoldur. “Benimse” ikici bir aşamadır, kültürü yeterince tanıdıkça ister istemez hoşumuza giden, hayatımıza katkı sunan yönlerini, normlarını benimseriz.

Edebiyatın gerçekten kültürleri yansıtabilme gibi bir yetisi var midir?

Elbette vardır. Ulusal ve kültürel kimliklerin oluşmasında edebiyat eserlerinin katkısı büyüktür. Goethe okumamış bir Alman, Shakespeare okumamış bir İngiliz, Baltaca okumamış bir Fransız ya da Dostoyevski okumamış bir Rus düşünemeyiz. Bir toplumun ortak bir kültürünün oluşabilmesi, o toplumun bir ulus devlet olabilmesi için de için klasik ve kanon gerekir. Dolayısıyla edebiyat bir kültürün yabancılar tarafından tanınmasında da önemli bir rolü vardır.

Bir kültürü, o kültüre ait olan edebi yapıtlarını okuyarak anlayabilir miyiz?

Yukarıda da belirttiğim gibi. Edebiyat bu konuda önemli bir kaynaktır. Dil, edebiyat eserleri ait olduğu milletin kültürünü yansıtarak hem o toplumun bireyleri arasında hem de diğer toplumların bireyleri arasında kültürlerinin tanınmasını, kabul görmesini, yaygınlaşmasını sağlar.

,,Her kitap yeni bir dünyaya açılan penceredir’’ sözüne katılıyor musunuz?

Her kitap dünyaya açılan bir pencere olmasa bile başka hayatlara, başka insanlara açılan bir pencere hatta onlara uzanan bir köprüdür. O köprüden geçerek başka hayatlara konuk oluruz.

Edebiyat Kültürlerarası bir köprü oluşturur mu?

Yazılı ve sözlü edebiyat hem yazıldığı dildeki kültürün bir yansıması hem de o kültürün bir parçasıdır, dolayısıyla farklı kültürden ve konumdan insanlar arsında bir “kültür-köprüsü” oluşturur. Kitap bizi bu köprüden geçmeye bir davettir.

Kitap ile insanı buluşturmak bu bağlamda sizce niçin önemlidir?

Kitap, günümüzdeki tüm teknik ve medyasal gelişmelere karşın hala önemli bir kültür ve eğitim aracıdır. Batı’daki aydınlanma esas olarak kitap aracılığı ile gerçekleşmiştir. Gutenberg’in baskı makinesini bulması, kültür ve eğitimde bir devrim yaratmış, aydınlanmanın önünü açmıştır. Bu nedenle özellikle “aydınlanma”sını tamamlamamış ülkelerde insanın kitapla buluşturulması çok önemlidir.

Edebiyatın, Kültürlerarası etkileşime olan katkısını nasıl görüyorsunuz?

Edebiyat aslında hem biçim hem de içerik olarak insanlığın ortak değeridir. Sözlü edebiyatın egemen olduğu dönemlerde bile, gezginler, tüccarlar aracılığı ile farklı kültürlere taşınmış, kültürler arası iletişime katkıda bulunmuştur. Yazılı edebiyata geçilmesi bu işi daha kolaylaştırmıştır. Ancak burada çevirmenlerin katkısını ve önemini unutmamak lazım, Çevirmenler olmasaydı edebiyat, Kültürlerarası iletişime fazla katkıda bulunamazdı. Çevirmenler sayesinde bir “dünya edebiyatı” ortaya çıkmıştır.

Kültürlerarasılık bağlamında edebiyatın önemi/etkisi/amacı sizce nedir?

Yukarıda da söylediğim gibi, edebiyat kültürel bir üründür. Bu bağlamda Kültürlerarası alışverişe ve Kültürlerarası eğitime katkısı, etkisi olan önemli bir “araçtır”.

Edebiyat farklı kültürlere mensup bireyler ya da gruplar arasında bir etkileşim sağlayabilmiş midir veya sağlayabiliyor mudur?

Edebiyatın bir “kültür -nesnesi” olarak, farklı kültürlere sahip / ait insan ve gruplar arasında olumlu bir etkileşime gerçekten katkıda bulunabilmesi için bazı ön koşulların yerine gelmesi gerekir. İlk koşul insanlara neyi nasıl okuması gerektiğinin öğretilmesi…

Edebiyat, bireye kendisine yabancı / öteki gelen ile iletişime girebilmesi sağlıyor mudur? Nasıl sağlıyordur?

Dediğimiz gibi edebiyat bizi başka insanların hayatına, başka kültürlere davet ve konuk eder. Farklı ulus ya da etnik kimliklerce üretilen/ yazılan edebiyat bize o insanların dünyasını, kültürünü anlamamıza, ön yargılarımızı düzeltmeye yardımcı olur. Özünde insanın temel arzuları ve duyguları dünyanın her yerinde aynıdır. Bu bağlamda hangi dilde ya da kültürde ortaya çıkmış olurlarsa olsunlar edebiyat eserlerinin kahramanları ya da kişileri ile özdeşleşemesek bile empati kurabiliriz. İşte bu empati aracılığı ile bir tür sesiz iletişim oluşur.

Edebiyat sayesinde bize yabancı gelene karşı olan önyargılarımızdan arınabilir miyiz?

Buna yukarıda da değindik. Eğer iyi, eğitimli bir edebiyat okuru isek, önyargılardan arınmasak bile onları yumuşatabiliriz. Aksi takdirde edebiyat tam aksine ön yargıların pekişmesine de neden olabilir.

Almanya’da yaşan Türk yazarlar eserlerinde Türk kültürünü / göç sorununu doğru yansıtabilmişler midir?

Bu soruya tüm yazarlar açısından “evet” yanıtı vermek mümkün değil. Soruya yanıt vermek içim Almanya’daki Türk Göç Yazının tarihsel gelişimine, değişimine bakmak gerekir. Bunu dikkate aldığımızda farklı dönemlerde, farklı edebiyat anlayışlarının ve ürünlerinin öne çıktığını görüyoruz. Ayrıca bu konuda belirleyici olan, yazarların amacı, neyi niçin yazdığı.

Edebiyat sayesinde insanın bakış açısı değişebilir mi? Nasıl değişir?

“Bir kitap okudum hayatım değişti.” diye bir söylem vardır. Bu biraz abartılı gibi gelse de doğru zamanda ve uygun koşullarda okunan bir kitap insanın hayata ya da olaylara bakış açısın değiştirebilir. Ancak dediğim gibi “okur”un buna hazır olması gerekir. Kitapta verilen mesaj ya da anlatılan olaylar, kendisi ile özdeşleştiğimiz kahramanların tutum ve davranışları bizim kendi bakış açımızı, paradigmamızı değiştirmemize neden olabilir.

II. Bölüm

Almanya’da ne gibi zorluklar yaşadınız (ırkçılık, kültür şoku gibi)? Eğer yaşadıysanız bu zorlukları edebiyat ile dile getirme ihtiyacı duydunuz mu? Neden ihtiyaç duydunuz?

Almanya’yı gelmeden önce, Almanya hakkında Türkiye’de okuduğum edebi ( Brecht, Grass…) ve araştırma, tarih vb. kitaplarından biraz ön bilgim vardı. Ancak Almanca bilmiyordum ve Türkiye’nin başkenti Ankara’da okumuş , yaşamış biri olarak “kültür şoku” yaşamam söz konusu olmadı. Tek sorun dil, sorunu idi. Almancayı öğrendikten sonra o da ortadan kalktı. Şahsen ben kendim, beni etkileyecek bir ırkçılık sorunu yaşamadım. Ancak başka insanlara karşı yapılmış ırkçı davranışlara tanık oldum.

Almanca ’ya çevrilen eserlerinizle Almanlara sesinizi mi duyurmak ve onlarla bir iletişime mi girmek istediniz? Neden? Örnegin ,,Gurbet İkilemi /Dilemma der Fremde’’ şiir kitabınız ile neyi amaçladınız? Neden Almancaya çevrildi (Almanların bizleri tanıyıp anlamalarını mi istediniz)?

Edebi eserler yazan ve yazdıklarını yayınlayan her insan toplumsal ve ahlaki bir sorumluluk taşır. Ayrıca bana göre edebiyatın sadece sanatsal değil toplumsal-kültürel bir işlevi de vardır. Bu bağlamda ben yazdıklarımla, özlemini çektiğim daha insani, daha güzel bir dünyanın mümkün olabileceğini okurlara sezdirmeye, göstermeye çalıştım. Şiir ve öykülerimde bu “özlem”e / “hayal”e engel olan ırkçılık, ayrımcılık, eşitsizlik gibi toplumsal, siyasi sorunlara değindim. Bu nedenle okur olarak hedefim sadece Türkler değil aynı zamanda Almanlar hatta tüm insanlara ulaşmaktı. Bu nedenle yazdıklarımın Almancaya çevrilmesi için özel bir çaba gösterdim, Almanlar ile temsilcisi olduğum Türkiyelilerin arasında bir köprü kurmaya çalıştım, diyebilirim.

Eserlerinizi Alman edebiyatının birer parçası olarak görüyor musunuz?

Bir eserin hangi ulusal edebiyata ait olduğunu belirleyen temel ölçü, o eserin hangi dilde yazılmış olduğudur. Buna ikinci bir ölçü daha eklemek gerekirse o da yazan kişinin “kültürel kimliği” dir – etnik kökeni değil –. Bu bağlamda ben kendimi ne tam Türk Edebiyatının ne de Alman Edebiyatının içinde görüyorum. Belki ortalarda bir yerdeyim. Bunu için şimdilik “Türk-Alman Yazar / Şair” (Türkisch-Deutscher Dichter) denebilir.

Eserlerinizde (örneğin makaleniz; ‘’Almanya’daki Türklerin sosyal-kültürel konumu’’), göç, göçmenlik, birlikte yaşam, toplumsal uyum gibi temaları ele almışsınız. Neden bu temaları seçtiniz? Kimlere hitap etmeye çalışıyorsunuz?

Benim öğretmen / eğitimci ve sendikacı kimliğim, emekli olununcaya kadar ön planda oldu. Yani mesleğimle ilgili çalışmalarım daha yoğun oldu. Bu alanda çeşitli dergi ve gazetelerde yayınlanan birçok makaleler yazdım. Bu makalelerin çoğu Almanca olarak da yayınlandı. Amacım Almanya’da eğitim ve kültür alanındaki sorunların çözümüne katkıda bulunmaktı.

Kendinizi bir Türk yazarı mi yoksa bir Alman yazarı olarak mi tanımlarsınız?

Bu soruyu bir önceki soru kapsamında yanıt verdim, sanıyorum.

Eserleriniz ile insanların bakış açılarını / tutumlarını değiştirebildiğinize inanıyor musunuz?

Yanıtlanması zor bir soru. Bir yazar olarak, bu soruya ancak okurlardan, basın-yayın organlarından aldığı geri-bildirim ve tepkileri düşünerek tahmini bir yanıt verebilirim. Kitaplarım, yazdıklarım hakkında özellikle Alman okurlarımdan, basın-yayın organlarından olumlu tepkiler, değerlendirmeler aldım Yazdıklarımın bir kısımı okul kitaplarına girdi, akademik çalışmalarda kullanıldı. Ayrıca bir yazar ve eğitimci olarak, yaşadığım toplumda, çalıştığım kurumlarda saygı ve kabul gördüm. Buradan yola çıkarak, belki insanların bakış açılarını ya da tutumlarını değiştirdim diyemem, ancak onların kendi bakış açılarını, tutumlarını sorgulanmasına, yeniden gözden geçirilmesine katkıda bulunmuş olabileceğimi düşünüyorum.

Okullarda hangi Türk romanlarının, şiirlerinin veya öykülerinin okunmasını ve tanıtılmasını isterdiniz?

Sanıyorum Alman okullarını ve Türkçe derslerini kastediyorsun. Bence Almanya’da, Türkçe derslerinde öncelikle Almanya’da yaşamış ve yaşayan yazarların yapıtları okutmalı. Öğrenciler, kendi yaşadığı ülkede/toplumda ortaya çıkmış yapıtlarla daha kolay ilişki ve empati kurabilir. 60 yıl için önemli bir “Türkçe Edebiyat” birikimi, kitaplığı oluştu. Bu oluşum içerisinde hem pedagojik hem göçmen kültürü hem de kültürlerarası eğitim açısından yeterince roman, öykü ve şiir var. İsim vermek gerekirse, “klasik” sayılabilecek yazarlarla işe başlanabilir. Aras Ören, Günay Dal, Yüksel Pazarkaya, Fakir Baykurt, Habib Bektaş… Bu konudaki en önemli sorun, öğretmenlerin ve öğrencilerin bu kitapları tanıması ve onlara ulaşabilmesi. Bunun için kütüphanelere, Türkçe öğretmeni yetiştiren kurumlara önemli bir görev düşüyor.

Almanların Türk kültürünü, zihniyetini ve kültürel zenginliğini okuyup tanıyabilecekleri bir kitap önerebilir misiniz?

Bu konuda ilk aklıma gelen kitaplar:Yüksel Pazarkaya’nın hazırladığı “Rosen im Frost” (Unionsverlag) ve Hülya Adak ile Erika Gellassen’ın yayınladığı “Hundert Jahre Türkei” (Unionsverlag).

Peki Türklerin kesinlikle okumalarının gerektiğini düşündüğünüz bir kitap var mi (Almanca veya Türkçe)?

Bu konuda da Almanca öğrendikten sonra okuduğum ilk kitaplardan biri olan, Peter Glotz ve W. R. Langenbucher’in yayına hazırladığı “Versäumte Lektionen – Ein Lesebuch” (Büchergilde-Gutenberg) adlı antolojiyi önerebilirim.

Mart 2022, Duisburg

Mevlüt Asar çok yönlü yazarlarımızdan. Kendisi adeta fahri bir Köy Enstitülü. 1978’den beridir kendisine mekan edindiği Almanya’da hem eğitimciliğini sürdürüyor hem yazarlığım. Bir yanda Fakir Bayburt’un ölümünden sonra üstlendiği Duisburg Edebiyat İşliği ‘nin yöneticiliği var, diğer yanda Eğitim ve Bilim Sendikası yönetim kurulu üyeliği.. Üç ayda bir yayınlanan edebiyat ağırlıklı “Kalem” adlı öğrenci dergisinin yayın yönetmeni. Türkçe öğretmenliği ve çevirmenliğinin yanı sıra göçmen çocuklarının eğitim ve öğretimi konusunda hizmet veren Regionale Arbeitsstelle (RAA) adlı kuruluşta kültürlerarası iletişim danışmanlığı yapıyor.

Yazmaya Almanya ‘ya gelmeden başladı, orada da sürdürdü. İlk şiir kitabı “Gurbet ikilemi” Türkçe ve Almanca oturak 1986’da çıktı. Kuzey Ren Vesfalya Türkiyeli Yazarlar Çalışma Grubu’nun “Kavşak” (1995) adlı ortak kitabına öykü ve şiirleri, Duisburg Fakir Baykurt Edebiyat İşliği’nin “Aydınlığa Akan Şiirler” (1997) ve “Dostluğa Akan Şiirler” (2004) adlı seçkilerine de şiirleri ile katıldı. Daha sonra yazdığı şiirler, öyküler kitap tanıtma yazıları, Alman Edebiyatı ‘ndan yaptığı çeviriler ile kültür ve eğitim konularına ilişkin makaleleri çeşitli ortak kitaplar, seçkiler, antoloji, dergi ve gazetelerde yayınlandı. Yabancı düşmanlığı ve ırkçılığına karşı hazırlanan “Uns reichts” (Artık Yeter) ile Irak savaşma karşı dünya çapında pek çok ülkede yürütülen “190 PoetsAgainst the War” (Savaşa Karşı 100 Şair) adlı projelere şiir ve öyküleri ile destek verdi. Alman Şiir Kitaplığı ile Duisburg Kültür ve Sanat Kulübü tarafından açılan şiir yarışmalarında Almanca şiirleri ile dereceler aldı.

Göçülen, gidilen toprak Amerika değildi. Türkiye’ye Amerika’dan çok daha y akın, Amerika ile kıyaslanırsa bir taş atımı uzaklıkta bir “gurbet”ti. Koşulları, göçmen yapışı, göçmene karşı tutum farklılığı olduğunu bildiğimiz bu ülkede hem eğitimciliğini hem yazarlığını sürdüren Sayın Asar’la sanattan eğitime. Fakir Baykurt’tan Edebiyat işliği’ne, kendi gurbet yaşamından “Belinda’ya Mektuplar”ına kadar çeşitli konulara değindik.

Siz Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesin! bitirdikten sonra Almanya ‘ya doktora eğitimi için gidiyorsunuz. Sonra yaşam nasıl farklılaşıyor Almanya’da?

MA.: Sevgili Özgün, yaşam rotasını kendimizin beliriediğimiz bir yolculuk değil. Belki de bize dayatılan seçenekleri kullanarak giriştiğimiz bir/macera bir ‘Odesa’. Benim Almanya’ya gelişim ve orayı ‘yurt’ edinişim de işte böyle rastlantılarla örülmüş bir öykü. Politik çalkantıların gündemi belirlediği, “ütopyalar”, silahlı çatışmalar, ölümler, tutuklanmalar, işkence ve hapisler ile tanışılan üniversite yılları; ardından Kıbrıs’ta savaşa yakın koşullarında yapılan yedek subaylık görevi, beni ve esimi ülkemizden bir süre için bile olsa uzaklaşmaya itti. Almanya aklımdan geçen bir ülke bile değildi. Dilini bilmediğim, kültürel bir yakınlık duymadığım bu ülkeye gelişimizin nedeni, eşimin babasının o yıllarda kültür ateşesi olmasıydı. Amaç bir süre kalıp dönmekti.

Ancak beklenmeyen acı bir olay ve Türkiye’deki 12 eylül 1980 de gerçekleşen askeri darbe, bizi Almanya’da kalmaya, orada bir yaşam kurmaya mahkum etti. Sıfırdan başlayarak Almanca öğrenmek, oturma ve çalışma izni peşinde koşmak, iş bulup ev kurmak ve aile geçindirmek için verilen savaşım, geri dönüşü beklerken yapmayı düşündüğüm doktora çalışmasını suya düşürdü. Sonradan işler Türkiye’de düzelir gibi olunca, burada kurulmuş bir yaşamı yıkıp geri dönerek orada yeniden bir hayat kurmayı göze alamadık. Ve şimdi Almanya çocuklarımızın doğup büyüdüğü, bir gün dönsek bile bağlarımızın süreceği bir ikinci ‘yurt’ oldu.

Kuzey Ren Vesfalya Türkiyeli Yazarlar Çalışma Grubu ve Fakir Baykurt’la tanışma ne zaman ve nasıl gerçekleşiyor?

M.A.: Fakir Baykurt’la ilk kez tanışmam ta 1971 de Mamak Askeri Cezaevi’nde oldu. Sonradan yollarımız tekrar 1980 de Almanya’da kesişti. Onu bir gün, geçici bir süre çalıştığım Başkonsolosluğundaki karşımda görünce çok şaşırdım, ” İçerideki Oğul”lar, şimdi de gitmeye zorlandıkları ‘dışarı’larda buluşuyorlardı. Kayın pederim Mevlüt Koca ile köy enstitülerine dayanan arkadaşlıkları aramızda hızlı ve sıcak bir ilişki kurulam6ına ortam sağladı. Bu arada öğretmenlik için yaptığım müracaatlara bir kaç kentten olumlu yanıt geldi. Ben tercihimi. Fakir Baykurt’un da yaşadığı bir endüstri ve işçi kenti olan Duisburg’dan yana yaptım. Böylece onunla aynı kente yaşamak, ortak çalışmalar yapmak ve ‘arkadaşlığımızı’ geliştirmek şansına sahip oldum.

Fakir Baykurt Köy Enstitülü Yazarlar konulu toplantımızda gündemimizde olan yazarlarımızdandı. Bizler onun Almanya’daki son dönemim pek bilmiyoruz. Bize biraz tanıdığınız Fakir Baykurt’u anlatır mısınız?

M.A.: Türkiye’den ve başka ülkelerden. Fakir Baykurt hakkında araştırma yapan, doktora tezi yazan genç insanlardan bazen mektuplar, e-mailler alıyorum. Onlar da bana genellikle Fakir Baykurt’un Almanya dönemine ilişkin sorular yöneltiyorlar. Fakir Baykurt gibi büyük bir yazarı bir söyleşinin dar sınırları içinde anlatmak çok zor. Bu konuda yazdığım bir iki yazıyı onlara gönderiyorum. Dünya edebiyat tarihi, siyasi veya ekonomik nedenlerle ülkelerini terk etmek zorunda kalan yazarların çektikleri sıkıntılarla düştükleri çıkmazla™ hatta yazarlıklarının tükenişlerine ilişkin dramatik örnekleri ile dolu. Fakir Baykurt’un Almanya dönemine ilişkin olarak da bu türden görüşler öne sürüldü. Ancak onu yakından izleyen birisi olarak bu görüşlerin gerçeği yansıtmadığım söyleyebilirim.

O kendinin de söylediği gibi, Almanya’ya bilerek, Türkiye’de köylerinden tanıdığı, romanlarım, öykülerim yazdığı Anadolu insanın Almanya’da içine atıldığı modem endüstri toplumundaki yaşamım gözlemeye ve yazmaya gelmişti. Üç tane roman, yüzlerce öykü yazarak bu amacım gerçekleştirdi. Almaya döneminde ürettikleri bence Türkiye’de ürettiklerinin hiç gerisinde değildir. Örneğin son romanı ‘yarım ekmek’ dış göç olgusunu edebi düzeyde işleyen en yetkin ve güçlü romanlardan birisidir. Bu türden görüşleri öne sürenler, ‘işçi göçü’ olayım küçümseyen, bu müthiş olayın önemini ve boyutlarını kavrayamayan ya da onun yazdıklarım okumamış olan kişilerdir.

Sizin yazarlığınıza doğrudan bir etkisi ya da kalkışı oldu mu?

MA.: Fakir Baykurt’la olan ilişkilerim, yazmaya olan tutkumu yeniden alevlendirdi. Yazdıklarımı okudukça “Bunlar mutlaka gün ışığına çıkmalı, yayınlanmalı! ” diyerek beni yazdıklarımı yayınlamaya teşvik etti. Benim gibi çevresine toplanan Halit Ünal, Ali Özgenç Çağlar, Molla Demirel, Ali Arslan, Kemal Yalçın, Metin Gür gibi arkadaşlara bir çalışma grubu oluşturmayı önerdi. Kuzey Ren Vesfalya Türkiyeli Yazarlar Çalışma Grubu işte böyle oluştu. Fakir Abinin ölümüne değin varlığım sürdüren bu grupla yaptığımız toplantılar, hafta sonu seminerleri, düzenlen&’kültür sanat gezileri’, Türkiye’nin önemli yazarları ile buluşmalar ve Sovyet Yazarlar birliği ile kurulan ilişkiler, karşılıklı yazar davetleri arkadaşların ufkunun genişlemesine, bilgilerinin artmasına, yazdıklarının düzeyinin yükselmesine katkıda bulundu. Arkadaşlar ardına kitaplar yayınlanmaya başladılar.

îzin verirsen şunu da eklemek isterim: Fakir Baykurt, beni sadece yazar olarak değil, bir eğitimci ve her şeyden önce ‘insan’ olarak etkilemiştir. Onun edebiyat alanındaki geniş bilgisine, etkileyici hitabet ve konuşma yetisine, ilişki kurmadaki ustalığına, gözlem gücüne, çalışma azmine ve disiplinine, büyük bir yazar olmasına karşın hiç kaybetmediği o alçak gönüllüğüne her zaman büyük hayranlık duydum.

Duisburg Fakir Baykurt Edebiyat işliği neler yapıyor? Türk-Alman edebiyat yaşamına ve iki toplumun ilişkisi üzerine etkîsi nasıl? Duisburg Belediyesi’nin de epey destekleyici bir rol aldığı görülüyor. Bu katkı nasıl sağlandı?

M.A.: Duisburg Edebiyat İşliği’ne gelince o da Fakir Baykurt’un bize bıraktığı armağanlardan biri. 1992 de Duisburg Halk Yüksek okulu bünyesinde edebiyat sohbetleri yapmak, Türkiyeli göçmenlere Türk edebiyatım tanıtmak ve sevdirmek amacıyla. Fakir Baykurt tarafından kuruldu. Benim Edebiyat Kahvesi ile asıl ilişkim, Fakir Ağbeyi yitirdikten sonra oldu. Arkadaşlar yönetimim üstlenmemi teklif edince, kabul ettim. Zamanım olmamasına karşın grup dağılsın istemediğim için kabul ettim. Arkadaşların ‘amatörlüğü’ aştığım saptayınca, çalışma yöntemimiz değişti, daha çok dışa açılmaya başladık. Adımızı da Fakir Baykurt Edebiyat İşiği olarak değiştirdik, iki haftada bir yaptığımız metin çalışmaları dışında Fakir Baykurt Edebiyat günlerin! organize ediyor, kendi grubumuzla ve konuk yazarlarla okuma ve söyleşiler, kitap günleri, şiir, müzik akşamları, ‘slam poetry’ gibi etkinlikler düzenliyoruz. Tabi bir de işlikten geçen metinlerden oluşan seçkileri kitap olarak yayınlıyoruz.

Duisburg Belediyesi ve kültür kurumlarıyla ilişkilerimize gelince, onlar tarafından ciddiye alınan bir kuruluşuz, proje ve programlarımız, olanaklar ölçüsünde maddi ve manevi destek buluyor. Alman edebiyat çevreleri ile ilişkilerimiz daha çok, ortak etkinlikler düzeyinde kalıyor. Türkçe ağırlıklı edebiyat yaptığımız için yazınsal alandaki çalışmalar çok sınırlı. Türkiyeli göçmenler ve yerli Almanlar arasında ‘köprü’ oluşturmak gibi bir misyonumuz da var. Bu bağlamda okumalarımızın ve çıkardığımız ortak kitapların iki dilde olmasına özen gösteriyoruz. Etkinliklerimize katılan insanların tepkileri genellikle olumlu. Bizi yüreklendirici ve motive edici şeyler söylüyorlar. Yerel basın yayın organları da büyük ilgi gösteriyor.”

Ancak buna rağmen her iki toplumda da ulaşabildiğimiz insan sayışı sınırlı denebilir. Aslında bir sanayi kenti olan Duisburg’da yaşayan Almanların ve özellikle de Türkiyeli göçmenlerin kültürel profilli oldukça düşük. Bir yerde kendi okuyucumuzu kendimiz yaratmak gibi bir sorunla karşı karşıyayız.

Yazar, sair Mevlut Asar ile eğitimci, yönetici, danışman, eleştirmen Mevlüt Asar arasında nasıl bir ilişki var? Bu farklı kimliklerin “zaman” dışında paylaşamadıkları, ulaşamadıkları başka konular var mı?

M.A.: Anlaşılan şimdi sıra kişi olarak Mevlüt Asar’a geldi. Aslında ben kendi hakkında konuşmaktan pek hoşlanmayan biriyim. Üstüne üstelik sorun oldukça ilginç ve ciddi bir soru. Bu açıklıkta şimdiye kadar ne başkası tarafından ne de kendi kendime sorulmamış bir soru. Biraz düşünmem gerekecek… Biliyorsun, “sanat ortak istemez” ya da ‘ortak tanımaz” diye bir söz vardır. Sanat, edebiyat yapan kişinin başka alanlarda çalışması, sanatta, edebiyatta yoğunlaşmasını engeller. Asıl mesleğimin eğitim, öğretim ve kültürle ilgili oluşu şüphesiz yazma ve yayınlama sürecim doğrudan etkiliyor. Bu etkileme “malzeme/konu’ yakalama açısından olumlu, fakat ‘üretme/yazama’ açısından olumsuz. Şu anda elimde birikmiş pek çok ‘malzeme’ var, fakat yazmak için zaman bulamakta zorlanıyorum. Zamanı, genellikle uykudan, tatillerden hatta insani ilişkilerimden çalmak zorunda kalıyorum. Yine de yeterli olmuyor.

Ayrıca ‘eğitimcilik’ ile ‘yazarlık’ ilk bakışta ‘uyuşabilir” iki alan gibi görünse de, yazma konusunda ‘sınırlayıcı’, ‘daraltıcı’ etkilerde buluna^biliyor. Bununla şunu kastediyorum:

Eğitimci, pedagog olarak belirli sosyal, ahlaki ve kültürel değer ölçülerine ve yargılara bağlı kalmak zorundasınız. Sizden genellikle ‘örnek insan’ olmanız beklenir. Oysa sanat ve edebiyat sınırsız bir özgürlük ister. Sansüre, sınırlamalara ya da hangi anlamda olursa olsun ‘bağlanmaya gelmez. Bu çelişkinin farkındayım, yazarken bilincimi ve bilinç altımı özgür bırakmaya çalışıyorum, ama bunu her zaman başardığımı söylemek zor. Yazdıklarım da bazen okuyucuya işaret parmağım sallayarak, ‘ders’ ya da ‘öğüt’ veren bir öğretmenin sesini sezdiğim oluyor. Ben bir şekilde farklı ‘kimlik’ ve “kişilik’lerle yaşamayı, değişik rolleri birlikte götürmeyi öğrendim ve buna alıştım. Ancak çevremin hatta ailemin buna alıştığım söylemek biraz zor.

Şiir ve öykülerinizde hep bir “özlem” var. Bu “özlem “in kaynağı yalnızca gurbetlik de değil. Yurda olduğu kadar sevgiye, barışa, gençliğe, yitik bir aşka dair de bir özlem. Arayış da denebilir mi bu duyguya? Nereden besleniyor bu özlem ve arayış ve eserleriniz! nasıl besliyor?

M.A.: Şiir ve öykülerimde geniş anlamda ‘özlem’ motifinin öne çıktığı doğrudur. Söylediğin gibi bu belki bir daha dönülemeyecek bir ülkeye olan özlemi içerdiği kadar, toplumsal planda dostluğa, barışa, sevgiye; bireysel planda ise gençliğe, yitik bir sevdaya ya da aşk’a olan özlemleri de içeriyor. Dünya’nın haline ve benim şu anda yaşadığım coğrafyaya bakılırsa bu özlemin nedenini anlamak pek zor değil. Bireysel düzeydeki özlemler ise oldukça masum ve insanı özlemler gibi görünüyor. Bence bu, bir ‘arayış’ değil karşılıkları bilenen bir özlem söz konuşu. Anacak, bir özlemin bitiği yerde bir başka özlem başlıyor. Belki bu bağlamda bir ‘arayış’ da söz konuşu, işte özyaşamsal, düşünsel ve sosyal kaynaklardan beslenen bu özlemler, tabii ki yazdıklarıma büyük ölçüde yansıyor. Benim aslında yapmak istediğim, bu özlemleri dile getirmekten çok, nasıl dindirilebileceğini sorgulamak ve söz konuşu olabilecek yanıtlar üzerinde okuyucu ile birlikte düşünebilmek!

Geçen yaz, bir dizi yay başlattınız: “Belinda’ya Mektuplar”. Tam dokuz tane yazdınız şimdiye dek. Fikir nasıl doğdu? Mektupları yazarken beklentiniz neydi? Nasıl tepki aldınız?

M.A.: Belinda, kurgusal bir sevgili, bir dost, bir kadın arkadaş. Ona yazılan mektuplar da adresi pek belli olmayan mektuplar. Aslında mektup türünü ya da tekniğin! kullanarak edebi metinler yazmak yeni bir şey değil. Post-modem’ öncesinde gerek dünya gerekse Türkiye yazınında bunun örneklerini bulmak mümkün. Ben o eski tekniği kullanarak beni, edebiyatseverleri hatta ve ‘çağdaş insanı’ ilgilendiren kavramları, düşünceleri, düşleri, özlemleri , sanal ortamda bile olsa tartışmak istedim. Çünkü gerçek yaşamda bunun ortamım bulmak ve yaratmak benim için mümkün olmadı. Arkadaşlıklara dostluklara ve bu türden sıcak, samimi sohbetlere düşman, bölük pörçük bir yaşantımız var. Fikir, yaşamın bu dayatmasından doğmuş olabilir.

Aldığım tepkilere gelince: Belinda’ya mektuplar adres taşımamasına karşılık, uzak^yakın çok ‘alıcı’ya ulaştı. Yanıtlar, övgüler tabi eleştiriler de aldı. Genellikle mektupların ilgiyle ve tat alınarak okunduğunu söyleyebilirim. ‘Belinda’ya ne oldu? . Yoksa artık mektuplar’ı bana göndermiyor musun? ‘ türden her gün gelen e-mailler de bunu doğrulayan işaretler.

“Belinda’ya Mektuplar’da pek çok konuya dair düşünce ve duygunuzu “kendinizden kaybetme pahasına” da olsa pek çok insanla paylaştınız. Orada da bir parça sözünü ettiğiniz bu “yazan kişinin yazdıkça kendinden yitirmesi” düşüncesin! açar mısınız? Yazdıkça eksilenlerin yeri nasıl doluyor?

Bu konudaki düşüncelerimi daha önce ” yazmak biraz da ölmektir” başlıklı bir deneme ile yayınlamıştım. Okuyanların bir kısmı anlamakta ya da bu görüşü kabullenmekte zorlandılar. Soru yöneltenler, eleştirenler oldu. ilk bakışta yazma, bir ‘paylaşma’, bir ‘çoğalma’ bir ‘ölümsüzleştirme’ eylemi olarak görünüyor. Bu belki “eser” ve okuyucu/alıcı açısından bakıldığında pek yanlış değil. Ancak objektifi yazara çevirdiğimiz de durum farklı, bence o yazdıkça ‘eksiliyor’ hatta kendinin /ruhunun özgün bir parçasını kitaplarda öldürüyor. Çünkü bize ait olan o ‘öykü’ / ‘şiir’ bir kitabın sayfalarında siyah mürekkepli harfler şekline dönüştüğünde artık bizim ‘ayrılmaz’ bir parçamız olmaktan çıkıyor. Yazar olarak, onun yerine yenilerim koymak zorundasınız. Yoksa giderek tükenmeye ve ölmeye mahkumsunuz. Edebiyat tarihi bunun dramatik örnekleri ile dolu. Bu konuda ilk aklıma gelen Ernst Hemingway.

Şu anda sözünü edebileceğiniz projeleriniz neler?

M.A.: Ah o yeni projeler! Kafamda yapmak istediğim kadar çok şey var ki! Eksik olan zaman, bazen günün 24 saat olmasına hayıflanıyorum. Gerçekleşmesi muhtemel projelerin başında çekmecemde duran üç dosyanın (şiir, öykü, makale/deneme) kitaplaşması. Bunun için arkadaşlara söz verdim. Umarım 2005 de sözümü yerine getirebilirim.

Çok teşekkür ederim Öykülü Geceler Adına.

M.A.: Beni Öykülü Geceler’in o ayışığı ve yıldızlı kubbesi altında konuk etme inceliğini gösterdiğiniz için ben size teşekkür ederim.

Mayıs 2003